کاهش رفتارهای پرخطر نوجوانان با آموزش هیجانی

در سال‌های اخیر، رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان به یک دغدغه جدی برای خانواده‌ها و جامعه تبدیل شده است. بسیاری از این رفتارها به ناتوانی نوجوانان در مدیریت احساسات و اتخاذ تصمیمات درست بازمی‌گردد.

در سال‌های اخیر، رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان به یک دغدغه جدی برای خانواده‌ها و جامعه تبدیل شده است. بسیاری از این رفتارها به ناتوانی نوجوانان در مدیریت احساسات و اتخاذ تصمیمات درست بازمی‌گردد. نوجوانی دوره‌ای حساس و پرچالش در زندگی هر فرد است که با تغییرات جسمی، روحی و اجتماعی همراه است. در این دوره، نوجوان به دنبال استقلال و تجربه‌های جدید می‌گردد و اگر چارچوب‌های مناسب برای رفتارهای درست نداشته باشد، ممکن است وارد مسیرهای پرخطر شود. در واقع، نبود الگوی مناسب رفتاری می‌تواند باعث شود نوجوان بدون توجه به پیامدها، دست به رفتارهای ناپسند بزند. رفتارهایی چون پرخاشگری، بی‌احتیاطی در رانندگی، مصرف مواد مخدر یا الکل، و تصمیمات نادرست جنسی، تنها بخشی از رفتارهای پرخطری هستند که می‌توانند سلامت جسمی و روانی نوجوانان را تهدید کنند. اگرچه بزرگسالان نیز ممکن است رفتارهای پرخطر داشته باشند، اما این نوع رفتارها در نوجوانان شیوع بیشتری دارد و می‌تواند آینده آنان را به خطر بیندازد. تحقیقات نشان داده‌اند که بسیاری از این رفتارها، مانند مصرف سیگار و مواد مخدر، از سنین پایین شروع می‌شوند. یکی از دلایل مهم این موضوع، ضعف نوجوانان در کنترل احساسات و نبود مهارت‌های لازم برای مواجهه سالم با هیجان‌ها است. نوجوانی که نمی‌داند چگونه با اضطراب، خشم یا غم کنار بیاید، ممکن است برای کاهش فشار روانی خود به سراغ رفتارهای آسیب‌زننده برود. در همین راستا، آموزش و تقویت مهارت‌های هیجانی یکی از راه‌حل‌های مؤثر برای کاهش این نوع رفتارها به شمار می‌رود. در این زمینه، مسعود آهوان عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، به همراه دانشگاه خیام مشهد، تحقیقی انجام داده‌اند تا تأثیر یک روش روان‌درمانی بر بهبود کنترل احساسات و کاهش رفتارهای پرخطر در نوجوانان را بررسی کنند. این تحقیق با هدف یافتن روشی برای کمک به نوجوانان در مهار احساسات و تصمیم‌گیری‌های سالم انجام شده و تمرکز آن بر استفاده از شیوه‌ای به نام "طرحواره‌درمانی هیجانی" بوده است. این شیوه سعی دارد باورهای عمیق و ناخودآگاه فرد نسبت به احساسات را شناسایی و اصلاح کند. در این تحقیق، ۳۰ دختر نوجوان ۱۴ تا ۱۸ ساله از مدارس مشهد که با رفتارهای پرخطر و مشکل در تنظیم هیجان روبه‌رو بودند، به صورت تصادفی انتخاب شدند و به دو گروه تقسیم شدند. گروه اول در جلسات طرحواره‌درمانی هیجانی شرکت کردند و گروه دوم هیچ مداخله‌ای دریافت نکردند. پیش و پس از اجرای جلسات، وضعیت هیجانی و میزان تمایل به رفتارهای پرخطر در هر دو گروه با ابزارهای معتبر روان‌شناسی ارزیابی شد. نتایج نشان داد که نوجوانانی که در جلسات درمانی شرکت کرده بودند، توانستند هیجانات خود را بهتر مدیریت کنند و میزان رفتارهای پرخطری مانند مصرف مواد یا تصمیم‌گیری‌های نسنجیده در این افراد کاهش پیدا کرده بود. این در حالی بود که در گروه دوم، تغییری مشاهده نشد. همچنین، در زمینه نحوه برخورد با احساسات، گروه شرکت‌کننده در درمان توانستند احساسات منفی را بهتر بشناسند و به جای سرکوب آن‌ها، از راهکارهای سالم‌تری مانند بازنگری افکار و پذیرش احساسات استفاده کنند. این موضوع نشان می‌دهد که آموزش صحیح در مورد هیجانات می‌تواند رفتارهای روزمره نوجوانان را به شکل مثبتی تغییر دهد. این یافته‌ها اهمیت زیادی دارند زیرا نشان می‌دهند یکی از دلایل اصلی بروز رفتارهای خطرناک در نوجوانان، ناتوانی در درک و بیان احساسات است. افرادی که نمی‌توانند احساسات خود را درک و مدیریت کنند، در مواجهه با فشارها بیشتر به سمت رفتارهای آسیب‌زننده می‌روند. در مقابل، نوجوانانی که یاد می‌گیرند احساسات خود را بشناسند و به درستی مدیریت کنند، رفتارهای منطقی‌تری دارند و کمتر در معرض خطر قرار می‌گیرند. این پژوهش همچنین تأکید می‌کند که طرحواره‌های هیجانی منفی مانند احساس شرم یا ناتوانی، می‌توانند زمینه‌ساز مشکلات روانی و رفتاری شوند. از سوی دیگر، با آموزش و اصلاح این باورها، می‌توان نوجوانان را به سمت سلامت روانی و اجتماعی سوق داد. زیرا نوجوانی، یکی از مهم‌ترین دوره‌های شکل‌گیری شخصیت است و توجه به احساسات و رفتارهای این گروه سنی می‌تواند پایه‌گذار آینده‌ای سالم‌تر برای جامعه باشد. نتایج این پژوهش در مجله "تحقیقات علوم رفتاری" منتشر شده‌اند؛ مجله‌ای علمی-پژوهشی که با همکاری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و انجمن روان‌پزشکان ایران فعالیت می‌کند.